Op donderdag 23 mei vond in Zürich het eerste nationale Veloforum van Zwitserland plaats. Het forum is bedoeld als kick-off voor een positieve toekomst van fietsend Zwitserland. Want hoewel de Zwitserse bergpassen geliefd zijn bij menig wielrenner, dankzij Fabian Cancellara het Zwitserse volkslied op tal van wielerevenementen heeft geklonken en toeristen en dagjesmensen volop fietsend van de Zwitserse natuur genieten, loopt het land flink achter in het gebruik van de fiets voor dagelijkse bezigheden, zoals school, werk en boodschappen.
Ik bezocht het Veloforum op uitnodiging van Ursula Wyss. Ursula houdt zich als zelfstandige bezig met strategische stedelijke ontwikkeling en stedelijke mobiliteit en is één van de vier auteurs van het boek Velowende. Het boek biedt inzicht in hoe verkeer werkt en geeft de juiste argumenten en tips en trucs om van het autosysteem af te stappen en een fietstransitie in Zwitserland (en Duitsland) mogelijk te maken. Het boek is doorspekt met voorbeelden en illustraties uit Nederland, waaronder twee foto’s van mij. Vandaar de uitnodiging 😉
Met 300 deelnemers die zich op de een of andere manier bezig houden met fietsen maakte het congreshuis van Zürich zich op voor een inspirerende en motiverende dag. Of, zoals de organisatie het zelf noemt: ‘een inspirerende reis naar de toekomst van het fietsen’. 22 sprekers, waaronder wetenschappers, politici, wereld- en olympisch kampioen Fabian Cancellara, verkeersingenieurs en stedenbouwkundigen namen het publiek mee in de nieuwste onderzoeken, inzichten en ontwikkelingen. Een uitgebreid verslag van het Veloforum is te lezen op de website van de organisatie.
Na de lange inhoudelijke dag verplaatste het gezelschap zich naar een andere locatie in Zürich, voor de Velonacht. Tijdens dit informelere deel van de dag was niet alleen ruimte om te netwerken, onder het genot van een hapje en een drankje, maar vond ook de officiële presentatie plaats van het boek ‘Velowende’. En dat was natuurlijk de belangrijkste reden dat ik in Zürich was! Het is een mooi moment om al bladerend door zo’n mooi boek je eigen foto’s tegen te komen. En vooral de foto van mijn drie kinderen, op de landingsbaan van de voormalige vliegbasis Soesterberg, maakt me erg trots!
De vrijdag heb ik gebruikt om Zürich op fietsgebied te ontdekken en te ervaren. Want hoewel ik al zo’n dertig jaar in Zwitserland kom en daar ook regelmatig op de fiets heb gezeten, ben ik nog nooit in Zurich geweest én heb ik ook nog nooit door een Zwitserse stad gefietst (alleen door bergdorpjes, over passen en mountainbikeparcours; typisch toeristisch en verre van alledaags). Een goed moment dus om te ontdekken wat de staat van de fietsinfrastructuur in de grootste Zwitserse stad is, hoe het voelt (als verwende Utrechter) om door de stad te fietsen en te zien hoeveel mensen er überhaupt fietsen? Kleine disclaimer bij wat volgt: ik heb een paar uur rondgefietst, waarbij ik slechts een fractie van de stad heb gezien en ervaren. Hoewel ik dus niet over de hele stad kan oordelen, vermoed ik wel dat mijn ervaringen gedurende die paar uur exemplarisch zijn voor de hele stad.
Na het ontbijt ben ik eerst richting het centraal station van Zurich gelopen, om te zien hoe een ochtendspits er in de grootste stad van Zwitserland (populatie ongeveer 450.000) uit ziet. Korte conclusie: heel veel autoverkeer en heel weinig fietsverkeer. Het station is bijna geheel omgeven door drukke en brede straten waar auto’s en trams aan de lopende band voorbijrazen. Niet echt een uitnodigende omgeving om te fietsen.
Iets verderop, in de Bahnhofstrasse, rijden de trams af en aan. Vertrektijden doen er eigenlijk niet toe, zo hoog is de frequentie. Tsja, zo’n fietsonvriendelijke omgeving in combinatie met zo’n hoogwaardig en hoogfrequent openbaar vervoer, ik snap wel waarom ik hier zo weinig fietsers spot…
Na een rondje door het stationsgebied stap ik zelf op de fiets. Als je zelf geen fiets hebt, is het lenen van een openbare fiets met de Publibike-app ideaal: ga naar een Publibike station (daar zijn er behoorlijk wat van), haal een fiets van slot met je telefoon en je bent op weg! Inleveren kan bij elk gewenst Publibike station, ook gemakkelijk!
Ik fiets eerst in westelijke richting, naar de Baslerstrasse. Hier opende eind maart 2023 de ‘Velovorzugsroute’ Baslerstrasse / Bullingerstrasse. Velovorzugsrouten[1] zijn voorkeursfietsroutes die zijn opgenomen in het gemeentelijke vervoersplan en de ‘Velostrategie 2030’[2]. Het uiteindelijk doel, waar in verschillende fasen naar toe wordt gewerkt, is een netwerk van fietsvoorkeursroutes met een totale lengte van 130 kilometer.
Dan de praktijk. De Baslerstrasse en Bullingerstrasse zijn over een lengte van 2,7 kilometer ingericht als Velovorzugsroute. Dat betekent in eerste instantie een groene band van 40 centimeter breed als herkenning, verlaging van de snelheid naar 30 kilometer per uur voor alle verkeer en uitgebreidere voorrangsrechten voor fietsers en eventueel het opheffen van een aantal parkeerplaatsen.
Uit eerste cijfers, gepresenteerd tijdens het Veloforum, blijkt dat het aantal fietsers op deze Velovorzugsroute kort na de opening zo’n 40% hoger lag dan twee jaar daarvoor. Dat is een veelbelovende stijging voor een straat waar enkel de snelheid is verlaagd en ter herkenning een streep verf op het wegdek is aangelegd. Want meer dan dat is het nog niet. De route kruist een aantal brede wegen, waar je als fietser erg lang (> 1 minuut) voor een rood stoplicht staat te wachten. Daarnaast deel je als fietser nog steeds de weg met automobilisten, die waarschijnlijk ook nog een tijd nodig hebben om aan dit nieuwe verkeersconcept te wennen. Dat blijkt halverwege deze Velovorzugsroute als ik, nota bene in een schoolzone, bijna wordt aangereden door een auto die rechtsaf slaat…Kortom, naar Nederlandse maatstaven is dit nog verre van ideaal, maar voor Zwitserse begrippen is dit een grote eerste stap en de stijging in het aantal fietsers laat het potentieel zien mocht de weg nog verder geüpgraded worden.
Terug in het centrum rij ik kris kras wat straten door, waarbij ik me toch vooral verbaas over wat je als fietser in Zürich voor je kiezen krijgt:
- Het delen van de fietsstrook met bussen en taxi’s
- Fietsstroken tussen autorijbanen
- Fietsopstelvakken waar tramrails doorheen loopt
- Fietsstroken die zomaar ophouden
- Onduidelijkheid over waar je als fietser dient te fietsen
Vanuit de binnenstad fiets ik aan de oostkant van de Zürichsee naar het zuiden. Het eerste deel over de promenade, waar fietsers, wandelaars, joggers, skaters etc. de ruimte delen. Vervolgens een deel stoep/fietspad, maar zo’n beetje bij de gemeentegrens worden fietsers geacht van de autoweg gebruik te maken. Autoverkeer mag hier 60 kilometer per uur rijden, en de enige ‘bescherming’ voor fietsers is een streep verf op het wegdek. Verre van veilig uiteraard, maar toch voel ik me niet onveilig. Automobilisten lijken op fietsers ingesteld en houden ruim afstand bij het inhalen. Wat ook meespeelt is dat er geen zijstraten zijn, de weg ligt immers tegen de Zürichsee aan. Wat dat betekent merk ik op de terugweg. Dan zijn er namelijk wel zijstraten en krijgen fietsers die rechtdoor rijden te maken met zogenaamde ‘murder strips’. Dit tast mijn gevoel van veiligheid direct aan: elk kruispunt is het opletten geblazen of er geen verkeer van achter komt dat af wil slaan.
Wederom terug in het centrum fiets ik nog een rondje over de promenade. Wat een heerlijke plek is dit! Het is inmiddels middag en het is (nog) prachtig weer, dus de ‘shared space’ is een stuk drukker dan een paar uur geleden. Door de breedte van de promenade is fietsen geen probleem, zolang je in ieder geval rekening houdt met de voetgangers, joggers, spelende kinderen, etc. Alleen op het stuk waar je vanaf de promenade de Quaibrücke, waar de Zurichsee eindigt en de rivier Limmat begint, opdraait, is het dringen geblazen en concurreren voetgangers en fietsers om de weinige ruimte.
Conclusie: hoewel ik mezelf geen moment onveilig heb gevoeld op de fiets, zelfs niet op het stuk buiten de stad waar een lijntje verf de enige ‘bescherming’ vormt tegen autoverkeer dat met 60 km per uur langs raast, is Zürich (nog) lang geen fietsstad zoals we die in Nederland gewend zijn. Hoewel er veel mensen fietsen, mist de ‘critical mass’. De hamvraag ‘zou ik mijn kinderen hier met een gerust hart rond laten fietsen’ moet ik op dit moment helaas beantwoorden met een duidelijk ‘nee’. Teveel onduidelijke verkeerssituaties, te veel obstakels, te weinig gescheiden fietsinfrastructuur. Kortom te onveilig. Er zal nog heel wat water door de Rijn (de Limmat in dit geval) stromen voordat ik die vraag met een ja kan beantwoorden.
Maar laat ik met een positieve noot eindigen. Het Veloforum was ‘slechts’ een kick-off, met het boek ligt er een prachtig naslagwerk en er gebeurt al een hoop op fietsgebied. Niet alleen in Zürich: Bern, bondsstad van Zwitserland (hier huist de regering) staat niet voor niets in de top tien van beste fietssteden ter wereld. Als de energie en positiviteit die er bij alle deelnemers aan het forum was blijft en zich verder verspreid, als de mooie voorbeelden uit het boek navolging krijgen, als projecten zoals de Velovorzugsroute doorgaan en uitbreiden, dan komt het met de Velowende uiteindelijk wel goed. En hoewel natuurlijk liever gisteren dan vandaag, moeten we niet vergeten dat ook Nederland een lange weg heeft afgelegd voordat het op fietsgebied het lichtende voorbeeld werd dat het nu is. Een goede reden dus om de komende jaren nog eens terug te gaan en te kijken hoe het vordert met de Zwitserse Velowende!
[1] Die Velovorzugsrouten. – Stadt Zürich (stadt-zuerich.ch)